Vervolg Kirche Divi Blasii - Wender-orgel

07-02-2018

(Zie voor dispositie Wender-orgel Kirche Divi Blasii blog van 6-2-2018)


Naast de gebruikelijke stemmen, zoals Quintatön 16, Violdigamba 8', Sesquialtera in het manuaal en Principal 16, Subbas 16', Oktave 8'en 4', Posaunbas 16', Trompete 8' en Cornetbaß 2', zijn er een aantal in het oog springende registers en speelhulpen die meer aandacht verdienen.


Gemshorn 8' en Violdigamba 8'

De Gemshorn 8' wordt vervangen door een VioldiGamba 8' waarvan Bach aangeeft dat dit register met de Salicinal 4' van het Rückpositiv goed zal samenklinken. Door het weghalen van een Gemshorn 8' wordt nogal de indruk gewekt dat deze stem voor Bach niet relevant zal zijn geweest; niets is minder waar. Bach hechtte waarde aan een Gemshorn 8', in zijn dispositie-ontwerp voor het Trebs-orgel van de Marienkirche te Berka, jaren later,  wordt dit register opgenomen in het Hauptwerk. Peter Williams heeft het vermoeden dat de [slechte] kwaliteit van het oude register doorslaggevend is geweest om het te verwijderen uit het orgel. Bovendien was het ongewoon dat in een tweeklaviers instrument van Wender nog geen Gamba 8' was geplaatst; immers, in het merendeel van de orgels die Wender bouwde was dit strijkregister te zien.

Hermann J. Busch vraagt zich af in zijn boek Bach-Interpretion wat het samenklinken van beide stemmen precies inhoud: 'Will er durch die Manual-koppel die Kombination Gambe 8'+ Salicional 4' herstellen? Oder geht es um eine Registrierung für zweimanualiges Spiel: linke Hand Gambe 8', rechte Hand (Gedackt 8') Salicional 4'?' Beide registratievoorstellen zijn goed te gebruiken en zullen Bach ongetwijfeld in zowel het improviseren als bij het uitvoeren van composities tot grote bron van inspiratie zijn geweest.


Nassat 3'

Bach heeft in zijn rapport opgetekend dat de Quinta 3' van het Hauptwerk vervangen diende te worden door een Nassat 3'. Dat Bach vertrouwd was met een Nassat 3' is duidelijk; het register was in zijn tijd al op vele Midden-Duitse orgels aanwezig. Opmerkelijk is dat in Jakob Adlungs zeer nauwkeurige optekening (1768) geen Nassat 3' is genoteerd waaruit kan worden geconcludeerd dat Wender het register, ondanks Bachs voorstel, niet geplaatst heeft. Het bij Bach geliefde register is ook in zijn dispositie-ontwerp voor het orgel van de Marienkirche te Berka - ook in het Hauptwerk - opgenomen; bovendien komt op een aantal instrumenten waaraan Bach later verbonden was als examinator (het Contius-orgel van de Marktkirche Unser lieben Frauen te Halle, het Stertzing-orgel van de Augustinerkirche Erfurt, het Hildebrandt-orgel van de Kirche te Störmthal, het Trost-orgel in de Schloßkirche Altenburg, het Hildebrandt-orgel van de Jacobikirche te Sangerhausen en het Hildebrandt-orgel van de Stadtkirche St. Wenzel te Naumburg) ook een Nassat 3' voor.