Vervolg analyse Wender-orgels

Tweede helft samenvatting Wender-orgels

Lingualen

De lingualen zijn, evenals bij diverse tijdgenoten in de Midden-Duitse orgelbouw, zeer beperkt aanwezig en bezetten gemiddeld 9% van de dispositie. De lingualen zijn vnl. als Trompete 8' op het manuaal en Posaunenbaß 16' op het pedaal gedisponeerd. Opvallend zijn de Basson 16' op het Hauptwerk en de Sordino 8' op Oberwerk en de Posaune 32' en Cornet 2' op het pedaal in de Marienkirche te Mühlhausen.

Aliquoten

Wender disponeert met name een Quinta 3', éénmaal aangevulde met een Quinta 1½' op het nevenmanuaal. De Nassat 3' komt voor in Erfurt. Opmerkelijk is de Offene Quint 6' in Arnstadt. Wender disponeert daarnaast enerzijds een Sesquialtera II of anderzijds een Terts 1 3/5'. Een Cornett, welke Trost, Silbermann en Hildebrandt regelmatig disponeren, wordt niet opgenomen in de disposities van Wender.

Mixturen

Op de orgels van Wender wordt in ieder werk een Mixtur of een Cymbel gedisponeerd. In Arnstadt en Mühlhausen (Kirche Divi Blasii) is er een Mixtur en Cymbel op het Hauptwerk gedisponeerd en in Erfurt (volgens Adlung) twee mixturen. In Erfurt en Mühlhausen (Marienkirche) wordt in het pedaal een Mixtur opgenomen. 

Speelhulpen

De orgels bezitten een Tremulant; deze is niet genoteerd door Adlung bij de Kauffmanskirche te Erfurt. Het orgel van de Marienkirche te Mühlhausen heeft een snel werkende en langzaam werkende Tremulant. De Cymbelstern, al dan niet met 4 klokken (c, e, g, c) komt bij 60% van de instrumenten voor. 

Koppels

Wender plaatst in Arnstadt een koppel tussen de manualen en van het Oberwerk naar Pedal. In de Brückenkirche te Mühlhausen is een pedaalkoppel aangebracht. In Mühlhausen (Kirche Divi Blasii) worden eveneens manuaalkoppels en een pedaalkoppel vanaf het Hauptwerk geplaatst.

Transmissies

Wender maakte geen gebruik van transmissies.

Klavieromvang

De klavieromvang in Arnstadt is voor de manualen CD t/m c3 en, opmerkelijk, van het Pedal CD t/m c1d1. Daarentegen heeft het orgel in de Brückenkirche te Mühlhausen een traditionele omvang van CD t/m c3 resp. c1 in manuaal en pedaal. 

Stemming en temperatuur

In Arnstadt is de toonhoogte Chorton (a1 = 464 Hz bij 18°C, bepaald aan de hand van historisch pijpwerk) is in de Midden-Duitse orgelbouw gebruikelijk.

Stemming

Wender adopteerde blijkbaar de toen nieuwe 'wohltemperierte' stemming van Andreas Werckmeister, die de huidige evenredig zwevende stemming benaderde, waarbij het octaaf in twaalf gelijke halve tonen is verdeeld. In die stemming zijn alle toonsoorten bruikbaar, met behoud van hun eigen karakter.