Scheibe-orgel Kirche te Zschortau
Op 7 augustus 1746, de 9de zondag na trinitatis, komt Johann Sebastian Bach - op uitnodiging van de patroonheilige Heinrich August Sahrer von Sahr - voor een orgelinwijding naar Zschortau, nabij Leipzig, bespeelde en examineerde het orgel dat door Johann Scheibe is gebouwd voor de Kirche St. Nicolai, en gaf als commentaar dat alles 'tüchtig, fleisssig und wohl erbauet' is. (Dok I, nr. 89). Bij de orgelkeuring waren, naast Bach en Scheibe, ook de superintendent van Delitzsch, Johann Paul Streng, en de Gerichtsverwalter Andreas Christian Brandes aanwezig. Bachs rapport geeft nadrukkelijk aan, dat Scheibe de verplichtingen die in het contract zijn vastgelegd, nl. het plaatsen van een Qvinta Thón 16', Viola di Gamba 8' en Fleute-Travers 8' van hout en een Super Octava 1' van metaal en 'Ein Angehänge zum Manual und Pedal' goed en degelijk zijn opgeleverd.
Zschortau, Kirche St. Nicolai - Scheibe-orgel 1746
Historische gegevens
Bouwer
Johann Scheibe
Jaar van oplevering
1746
1744-1746 nieuwbouw I/P/13 op west galerij door J. Scheibe
1870 toevoeging van tweede manuaal door E. Offenhauer en verplaatsing van instrument
1954 terugplaatsing door Hermann Eule, Orgelbau
1984 verwijdering van het tweede manuaal en herstel naar oude dispositie
2000 restauratie door Hermann Eule, Orgelbau
Technische gegevens
Werkindeling
Hauptwerk, Pedal
Dispositie
Hauptwerk
10 stemmen
Quinta Thön 16'
Principal 8'
Grob gedackt 8'
Viola di Gamba 8' b/d
Octav 4'
Fleute Travers 4'
Hohl Fleute 3' b/d
Super Octava 2'
Super Octava 1'
Mixtur III-IV 1 1/3'
Pedal
3 stemmen
Sub Baß 16'
Posaunen Baß 16'
Violon 8'
Werktuiglijke registers
Tremulant (gereconstrueerd in 2000)
Calcantglocke
Koppels
Pedalkoppel (niet voor Quinta Thön 16' en Viola di Gamba 8')
Toonhoogte (2005)
koortoon, a1 = 464,4 Hz bij 18ºC
Temperatuur
ongelijkzwevend
Manuaalomvang CD-c3
Pedaalomvang CD-c1
Windvoorziening
3 balgen
Windvoorziening (2005)
2 balgen (voor elektrische motor en calcantgebruik inzetbaar)
Bijzonderheden
- enige bewaard gebleven Scheibe-orgel
- J.S. Bachs orgelrapport overgeleverd
- Sleepverdeling bij c1/cis1 bij de Viola di Gamba 8'en Hohl Fleute 3'
- Viola di Gamba 8' (Scheibe 1744: 'ein kostbar und seltsames Register, welche unter etliche hundert Thaler nicht gefertiget werden kann') in Baß uit hout, vanaf cis1 met licht trechtervormige corpus
- Hohl Fleute 3' van orgelmetaal, gedekt.
- Quinta Thön 16' van hout, gedekt
- Posaunen Baß 16' met brede, belederde houten kelen
Het prestantenkoor heeft een omvang van 8' tot 1', dat ook te zien is bij het Scheibe-orgel in de Johanniskirche te Leipzig. Het prestantenkoor van het door Bach gekeurde orgel van Scheibe in de Paulinerkirche te Leipzig en van het Fincke-orgel van de Johanniskirche te Gera hebben een omvang tot 16' tot op 1'.
Bijzonder is het disponeren van een Fleute Travers 4'. Dit register is ook, al dan niet op advies van Bach, in het Stertzing-orgel van de Augustinerkirche te Erfurt, en - in de vorm van een Querflöte - het Contius-orgel van de Marktkirche Unser lieben Frauen te Halle en het C.F. Wender-orgel van de Marienkirche te Mühlhausen gedisponeerd.
Een Quinta 3' is niet geplaatst, daarentegen heeft Scheibe een Hohl Fleute 3' (Nassat 3') gedisponeerd. Tertsregisters ontbreken zodat de traditionele Sequialtera niet is samen te stellen.
Noemenswaardig is, zoals ook bij het Scheibe-orgel van de Johanniskirche te Leipzig te zien was, het disponeren van een Violon 8' in het Pedal naast een Viola di Gamba 8' in het Hauptwerk.