Johann Scheibe - analyse orgelswerken

05-04-2018

Johann Scheibe werd in 1680 geboren te Zschortau. Sinds zijn huwelijk met Anna Rosine Hesse in 1705 was hij in Leipzig werkzaam. In opdracht van de universiteit van Leipzig werkte hij sinds 1705 als 'Universitäts-Orgelmacher' waardoor hij alle orgels uit de stad Leipzig onder zijn hoede had. Scheibe ontving in 1717 de opdracht voor nieuwbouw van een drieklaviers orgel met 48 stemmen in de Paulinerkirche te Leipzig, nadat een voorstel van H. Casparini, C. Donat jr. en G. Silbermann was afgewezen. In 1742 bouwde Scheibe een nieuw orgel voor de Johanniskirche te Leipzig dat Z. Hildebrandt en J.S. Bach, waarvan ook het dispositieontwerp afstamde, volgens J.F. Agricola bijzonder streng keurden. In 1746 werd door Scheibe een nieuw éénklaviers orgel met 13 stemmen opgeleverd voor de Kirche St. Nicolai te Zschortau, waarbij J.S. Bach de keuring eveneens heeft afgenomen. De orgelfronten van Scheibe zijn merendeels concaaf en concex vormgegeven en voluut afgewerkt. Volgens Rubardt was Scheibe 'ein ungemein charaktervoller, rechtlich denkender und auch federgewandter Mann, der die Hochschätzung J.S. Bachs wohl verdiente.' Zijn zoon was componist en muziekcriticus J.A. Scheibe.



Samenvatting analyse


Dispositie


Prestantenopbouw


Éénklaviers orgel

HW: 8'- 4'- 2'- 1'- Mix.


Tweeklaviers orgel

HW: 8' - 4' - 3' - 2' - 1' - Mix.

ObW: 4' - 2' - Tertia


Drieklaviers orgel

HW: 16' - 8' - 4' - 3' - 2'- Zinck II - Mix.

HiW: 4' - 3'- 1½' - Mix. - Cym.

BrW: 8' - 4' - 2' - 1'- Mix. - Cym.

Ped.: 8' - 2' - Mix. 


Fluitregisters 

De fluitregisters zijn gemiddeld 35% per orgel aanwezig. Scheibe bouwt, zoals bij tijdgenoten in de Midden-Duitse orgelbouw meer gedaan is, zijn fluitenkoor uit t/m 1' hoogte. Hij maakt gebruik van een Sub-Baß 16', Fleute Allemande 8', Fleute douce 8', Grob Getackt (Gedackt) 8', Gemshorn 8', Lieblich Getackt (Gedackt) 8', Fleute Travers 4', Nacht-Horn-Baß 8', Rohr Flöte 4', Spielpfeiff 4', Hohl Flöte 2', Waldflöte 2', Schweitzer Pfeiffe 1', Weit Pfeiffe 1' en Holl-Flöten-Bass 1'. Opvallend is in de Paulinerkirche te Leipzig het disponeren van een Holl-Flöten-Bass 1' in het pedaal.


Strijkregisters

Scheibe disponeerde in zijn orgels, zoals vele Midden-Duitse orgelbouwers uit zijn tijd, de Viola di Gamba 8' op het manuaal of het pedaal. Opmerkelijk is dat hij in Leipzig (Paulinerkirche) daarnaast een Viola 2' disponeert; dit strijkregister is in de late barokperiode in de Midden-Duitse orgelbouw in opkomst. 


Lingualen

De lingualen zijn, evenals bij diverse tijdgenoten in de Midden-Duitse orgelbouw, zeer beperkt aanwezig en bezetten gemiddeld 10% van de dispositie. De lingualen zijn voornamelijk als pedaalregister gedisponeerd.


Aliquoten

Scheibe disponeert in zijn orgel van de Paulinerkirche te Leipzig een divers aantal aliquoten, nl.: Quinta 3', Quint Nasat 3', Decima nona 3', Vigesima nona 1½', Nassat 3', Larigot 1 1/3', Cornetti III en Zinck II en Quintbass 3'(transmissie) in pedaal. In beide andere orgels zijn een Hohlflöt 3' opgenomen. In de Johanniskirche te Leipzig disponeert Scheibe een Tertia II. In Zschortau komen geen tertsregisters voor.


Mixturen

In de Paulinerkirche disponeert Scheibe een Grosse Mixtur op het Hauptwerk, op het Hinterwerk en Brustwerk een Mixtur en Cymbel en op het Pedaaal een Mixtur-Bass. De instrumenten van de Johanniskirche te Leipzig en Zschortau bezitten alleen een Mixtur op het Hauptwerk. 


Speelhulpen

Op alle instrumenten is een tremulant geplaatst.


Koppels

Scheibe is beperkt met het toevoegen van koppels. In de Johanniskirche te Leipzig komt alleen een koppel Hauptwerk/Pedal voor. In Zschortau bezit het orgel een Pedal-koppel.


Transmissies

Scheibe maakte, evenals diverse tijdgenoten uit de Midden-Duitse orgelbouw, gebruik van transmissies.


Klavieromvang

Zoals bij de meeste Midden-Duitse orgels uit de barok is de manuaalomvang CD t/m c3 en de pedaalomvang CD t/m c1.


Werkindeling

Naast Hauptwerk en Pedal plaatst Scheibe een Hinterwerk en Brustwerk (Paulinerkirche te Leipzig) of een Oberwerk (Johanniskirche te Leipzig).


Stemming en temperatuur

Onbekend